NAZARLI YALILAR

Onlar, İstanbul Boğazı'nın incileri... Onlar yüzyıllardan süzülen bir kültürle biçimlenmiş mimarileriyle, ne paşalar, ne padişahlar ağırlamış, iyi ve kötü nice hadiselere tanıklık etmiş yalılar...

Eski eser kabul edilen 366 adet yalı var. Kagir yalı sayısı 234. Birinci derece tarihî vasıflı 89 yalının 42'si Anadolu, 47'si Avrupa yakasında. Boğaz'da en çok yalıya sahip olanlar, 18 yalı ile Sabancılar. 2. sırada Yalçın Ailesi, 3. sırada Kibarlar ve Koçlar. Bir asırdır el değiştirmemiş yalı iki tane. Biri Zeki Paşa Yalısı (Baştimar), diğeri 125 metre ile en uzun rıhtımlı yalı unvanına sahip Kıbrıslı Yalısı.

En makbul yalılar Anadolu yakasında Kuzguncuk-Kanlıca arasında. Özellikle Vaniköy-Anadoluhisarı aralığındaki yalılar gözde. Avrupa yakasında 3 bölge önemli: Bebek, Baltalimanı ve Yeniköy.

Boğaz'da yaşananların dilsiz tanıkları olan yalılar, mimarileri kadar kimi zaman aşk ve entrika kimi zaman ise cin ve peri üzerine kurulmuş olan hikayeleriyle de ünlü.

Yalıda yaşamak hiç kolay değil. Bir kere rutubete dayanacak kadar sağlıklı olmak gerekiyor. Cephe rüzgârı ve tuzlu suyun aşındırdığı ahşap ve paslanmaz yüzeylerin boyası ve tavandan zemine, çatıdan bahçeye, kayıkhaneden kazan dairesine kadar yalının bakımı en fazla iki yılda bir yenilenmek durumunda.

Bazıları rıhtımı fayansla kaplatmış. Suyun gücü zamanla fayansları patlatıyor. Bahçe suyunun gittiği kanalları midyeler kaplıyor. Denize inilen merdiven yosun bağlıyor. Çatıdaki oluklara yapraklar dolduruyor.

Tabii ilk alımda yapılması gereken masrafların haddi hesabı yok. Çoğu kez rıhtım düzenlemesi yapılmamış oluyor. Deniz, evi sürekli yediği için, herkes rıhtımı uzatıp evi geriye alarak korumaya alıyor. Yalının çöküp denize kaymaması için en az 2-3 milyon liralık bir harcama yapılması lazım. Abud Efendi Yalısı gibi pek çok yalının denize kayma tehlikesinden söz ediliyor. '10 yalının beşinde bu sorun var' deniyor.

Boğaz'daki birçok yalının sahibi kimliklerini açıklamak istemiyor. Bu gizlilik çoğu zaman yalıyı satarken bile sürdürülebiliyor. Yalı satışından çok az insan haberdar ediliyor. Satış aile içinde halledilememişse, yakın tanıdıklar aracılığıyla elden çıkarılıyor. Komisyoncuları işlerine karıştırmak istemeyen yalı sahipleri, hem fiyatın düşmemesi hem de bir soyluluğun ifadesi olan yalılara komisyoncu eli değmemesi için direkt satmayı tercih ediyor. İç mimarisinin modernize edilmiş olması, denize olan cephe genişliği, orijinalliğini yitirmemiş olması, yalının fiyatını artıran faktörler. Yalılar arasında seçim ya da bir fiyat sıralaması yaparken tüm bu özelliklerin yanında bir nokta da kendini gösteriyor. Yalıların hikayesi. Her biri bin bir çeşit hikaye barındıran yalılar, kimi zaman tüm köhnemişliğine, yıpranmışlığına rağmen sadece hikayesiyle paha biçilemez hale geliyor.

Hale Tan