Sadullah Paşa Yalısı

1960’lı yıllara kadar ağırlıklı olarak Rumların oturduğu Boğaziçi köyü olan Çengelköy’de kısmi de olsa geleneksel Boğaziçi yaşantısı hâlâ devam ediyor. Birçok yalısı ve köşkü dimdik ayakta duran semtin, geçmişle kıyaslanınca azalmış olsa da, sebze ve meyve bahçelerinin sayısı azımsanacak gibi değil. Semtin simgelerinden Aya Yorgi Rum Kilisesi ve Sadullah Paşa Yalısı ise ne yazık ki sadece yüksek duvarların arkasından izlenebiliyor. Çünkü her ikisine de girmek için özel izin almanız gerekiyor.  

Çengelköy’deki Sadullah Paşa Yalısı, Boğaz’ın en eskilerinden. Birçok olaya da tanıklık etti. Boğaz yalılarının içinde en eskilerinden olan yalı barok tarzındaki Osmanlı otağı şeklinde yapılmış. Aşı boyalı yalı, Sultan I. Abdülhamid tarafından XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Darüssaade Ağası (hadım edilmiş saray görevlisi) Mehmed Ağa’ya verilmiş. 1872’de yalıyı satın alan Sadullah Paşa, II. Abdülhamid döneminde jurnalcilerin kurbanı olmuş. V. Murad’ı tekrar başa geçirmek isteyenlerden biri olduğu için yurtdışına gönderilmiş. Önce Berlin, sonra da Viyana’da büyükelçilik yaptığı dönemlerde yurda dönmesine izin verilmemiş. Tanzimat Edebiyatı’nın ünlü isimlerinden biri olan Paşa, yabancı bir kadınla ilişki yaşamış. Bunun duyulmasından çekinmiş ve girdiği bunalım sonucu Viyana’da, 1891 yılında intihar etmiş. En büyük oğlu Asaf Bey de yasak aşk yaşadı. Ve zorla evlendirildi, mutsuz oldu. O da babası gibi intihar etti.

Sadullah Paşa’nın öldüğüne asla inanmayan eşi Necibe Hanım, evi daima Sadullah Paşa gelecekmiş gibi hazır tutmuş, onun en sevdiği elbiseleri giymiş. Necibe Hanım 1917’de vefat etmiş, bunun üzerine çocukları yalıyı, uzaktan akrabaları olan Ferit Tek‘e satmışlar. Ondan da kızı Dr. Emel Esin ve eşi Seyfullah Esin‘e kalmış. Babası Ahmet Ferit Tek, Cumhuriyet döneminin bakan ve hariciyecilerinden olan Emel Esin, 1914’te İstanbul’da doğmuş. Annesi Müfide, Fecr-i Ati döneminin kadın yazarlarındanmış. Önemli bir akademisyen olan Esin, Paris Üniversitesi’nden sanat tarihi doktoru unvanı almış. Önce bir Mısır prensi ile, 1941 yılında da büyükelçi Seyfullah Esin ile Tokyo’da evlenmiş. Tek-Esin Vakfı’nı kuran Esin Hanım 1987 yılında vefat etmiş. Yalı vakıf masraflarına katkıda bulunsun diye kiraya veriliyor. Ayşegül Tecimer Nadir yalıda kiracı olarak otururken bahçede bulunan tarihi bir Kuran yüzünden Türkiye’den ayrılmak zorunda kalmış, ardından Fas’ın Marakeş şehrine yerleşmişti. Bu yalı da oturması Asil Nadir’in de sonunu getirmiştir.

Hale Tan